Rijmen en regels

Een gedicht definiëren wij als een stuk tekst waarmee de dichter op een kernachtige en (meestal) rijmende wijze een boodschap overbrengt aan de lezer ervan. Drie aanvullingen op deze definitie zijn beslist nodig om een gedicht van andere taalkunst te onderscheiden.
  • Belangrijk is dat de lengte van het dichtstuk (het aantal regels) geheel wordt bepaald door de dichter (kort of lang). Hiermee onderscheidt dichtkunst zich van proza, waarbij de lengte van de tekst wél een belangrijke plaats heeft.
  • Naast rijm heeft de dichter nog twee instrumenten waarmee hij zijn dichtstuk tot een (beter) dichtstuk kan maken, te weten: het gebruik van strofen en ‘metrum’.
  • De dichter baseert zich bij het rijmen op een rijmschema.
Hieronder vindt u de belangrijkste informatie over rijmsoorten, rijmplaatsen, rijmschema’s, metrum en gebruik van strofen. U kunt deze informatie gebruiken bij het opstellen van uw eigen gedichten of om gedichten beter te snappen of te kunnen lezen. Hier en daar geven wij ter illustratie ook voorbeelden.



Metrum (versmaat)

Het gebruiken van een metrum (versmaat) in een gedicht vereist meer vaardigheden dan het gebruiken van rijm. Het metrum is het afwisselen van onbeklemtoonde en beklemtoonde lettergrepen. Een goed toegepaste versmaat kan er voor zorgen dat het gedicht gemakkelijk leest of kan worden voorgedragen als gevolg van de gehanteerde regelmaat (beklemtoond vs. onbeklemtoond) over de regels van het gedicht.

Wanneer een vaste volgorde van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen wordt gebruikt heet dit een ‘versvoet’.

Soorten versvoeten (x = onbeklemtoonde lettergreep en - = beklemtoonde lettergreep)

Jambe: x -
Trochee: - x
Spondeus: - -

Anapest: x x -
Dactylus: - x x
Amfibrachus: x – x

Een versvoet kan meerdere malen achterelkaar worden gebruikt in een versregel. Hier zijn namen voor bedacht, enkele bekende noemen we hieronder.

Tetrameter: een versregel bestaande uit vier versvoeten
Pentameter: een versregel bestaande uit vijf versvoeten
Hexameter: een versregel bestaande uit zes versvoeten
Alexandrijn: soort hexameter, namelijk bestaande uit zes jamben

Bekijk gedichten maar eens op hun metrum en u zult zien dat u hier veel mogelijkheden liggen bij het opstellen van een gedicht. U kunt vele combinaties maken van de verschillende versvoeten in uw gedicht om een bepaald effect teweeg te brengen bij uw lezer(s).